تشخیص نادرست توسط طبیب حاذق
اگر به سبب تشخيص نادرست طبيب حاذق آسيبى به بيمار وارد شود، آيا بايد ديه پرداخت شود؟ ديه بر عهده كيست؟
ضامن است، مگر اينكه قبلاً به طور خصوصى يا به طور عام نسبت به خسارتها اعلام برائت كرده باشد.
کالبدشکافی در صورت عدم رضایت اولیای دم
درصورتی‌که قاضى پرونده‌ای تشخيص دهد كشف حقيقت لازم و ضرورى است و براى اين منظور چاره‌ای جز کالبدشکافی نيست. ولى اولياى دم حاضر به کالبدشکافی نباشند، يا بعضى راضى باشند و بعضى ديگر راضى نباشند، يا ميّت بر عدم کالبدشکافی وصیت كرده باشد، تكليف چيست؟
هرگاه تشريح جهت احقاق حقوق اولياى دم باشد و آن‌ها حاضرند از حق خود بگذرند و تشريح صورت نگيرد، نبايد تشريح كرد. ولى اگر پيشگيرى از یک مشكل مهم اجتماعى متوقف بر اين كار باشد، رضايت آن‌ها شرط نيست.
خسارت ناشی از عدم سؤال در مورد بارداری
اگر پزشك از باردارى بيمار سؤال نكند و وى هم متذكّر نشود، مسئولیت عوارض احتمالى بر عهده كيست؟
پزشك موظّف است از زنانى كه در معرض باردارى هستند سؤال كند؛ و اگر بدون تحقيق داروى مضری بدهد مسئول است.
کالبدشکافی برای تعیین علت مرگ
يكى از وظايف پزشكى قانونى تشخيص و تعيين علّت تأمّه مرگ امواتى است كه بنا به دلايلى، ازجمله بيم وقوع و يا وقوع جنايت، بايد علّت تامّه مرگ آنان براى محاكم قضايى روشن گردد و در اكثر موارد تشخيص و تعيين دقيق علّت فوت، فقط با کالبدشکافی مقدور است و با اين اقدام بسيارى از جنايات به وقوع پيوسته كشف گرديده و از پايمال شدن خون به‌ناحق ريخته مقتولين جلوگيرى به عمل می‌آید. با عنايت به مطالب فوق، نظر مبارك خويش را در خصوص مسائل زير مرقوم فرماييد:۱. با توجّه به اينكه انجام عمل کالبدشکافی راهى است براى كشف حقيقت و احقاق حقّ اولياى دم، آيا انجام اين عمل شرعاً جايز است؟۲. برفرض جايز بودن، آيا رضايت اولياى دم براى انجام عمل کالبدشکافی لازم است؟ درصورتی‌که شرط باشد، اگر بعضى از اولياى دم راضى و بعضى ناراضى باشند، چه حكمى دارد؟۳. آيا براى انجام عمل کالبدشکافی، تشخيص پزشكى قانونى می‌تواند مجوّز شرعى باشد، يا علاوه بر آن، درخواست مقام قضايى نيز در اين خصوص لازم است؟۴. با فرض شرط بودن رضايت اولياى دم در جواز شرعى انجام کالبدشکافی، آيا در صورت درخواست مقام قضايى بازهم رضايت اولياى دم شرط است؟
چون شارع مقدّس راضى به هدر رفتن و پايمال شدن خون مسلمان نيست، در این‌گونه موارد بر حاكم شرع لازم است امر به کالبدشکافی كند تا مشكل حل شود؛ و در اين صورت بر متخصّص اين امر جايز، بلكه واجب است اطاعت كند و در چنين فرضى بر ورثه نيز لازم است رضايت دهند.
تجویز داروهای مضر برای زنان باردار
اگر پزشك با توجّه به گستردگى موضوع نداند، يا فراموش كرده باشد كه دارو يا روش تشخيصى وى براى خانم‌های باردار يا شيرده مضر است، مسئولیت پزشك در صورت ايجاد عارضه در جنين يا مادر در چه حد است؟
پزشك موظّف است از زنانى كه در معرض باردارى هستند سؤال كند؛ و اگر بدون تحقيق داروى مضری بدهد مسئول است.
ضمان پزشک در قبال فرانگرفتن روش‌های جدید درمانی
نظر به اينكه به خاطر سير تكامل علوم، تعليم روش‌های قبلى نيز در دوران دانشجويى امکان‌پذیر نيست، چه برسد به روش‌های جديد، آيا پزشك می‌تواند به همان روش‌های قبلى اكتفا نمايد و يا فقط در حدّى كه وقت محدودش اجازه می‌دهد به فراگيرى آن‌ها بپردازد در اين صورت اگر متوجّه مسائل مهم جديد نشود آيا مسئولیتی بر عهده اوست؟
پزشك بايد نهايت تلاش خود را در فراگيرى بكند و چنانچه قبل از درمان از بیمار برائت براى رفع ضمان به عمل بیاورد مسئول نيست.
کالبدشکافی در مرگ‌های مشکوک
كالبدشكافى در مرگ‌های مشكوك براى تشخيص جرم چه حكمى دارد؟
درصورتی‌که كشف جرم براى احقاق حق و يا دفع فساد و نزاعى باشد كالبدشكافى اشكال ندارد.
کالبدشکافی برای آموزش و کشف جرم
لطفاً به سؤالات زير كه پيرامون کالبدشکافی است، پاسخ فرماييد:۱. آيا براى تشخيص علّت مرگ جهت پيشرفت علم پزشكى و تعليم به دانشجویان، کالبدشکافی جايز است؟۲. اگر کالبدشکافی براى كشف جرم و شناسايى قاتل باشد حكم چگونه است؟۳. اگر کالبدشکافی تنها راه براى رهايى یک متهم بی‌گناه از مرگ باشد قضيه چه حكمى دارد؟
چنانچه کالبدشکافی ضرورتى داشته باشد، مانند نجات جان متهم بی‌گناه، شناسايى قاتل و تعليماتى كه براى دانشجویان ضرورى است، مانعى ندارد.
وظیفه پزشک نسبت معالجه نامطمئن
اگر بخواهيم طبابت پزشك را، تنها در صورتى مجاز بدانيم كه وى داراى تخصّص و تجربه كافى باشد، عملاً مسائل درمان با اختلال كامل روبه‌رو خواهد شد، زيرا:اولاً: هر پزشكى تا رسيدن به اين تخصّص و تجربه كافى بايد همان مراحل اولیه را طى كند; كه همان دوران بدون تجربه و تخصّص است.ثانياً: به علّت جمعیت زياد، امكانات كم، فرصت‌های ناكافى و ده‌ها علل ديگر ـ حداقل در كشور ايران ـ نمی‌توان انتظار داشت پزشكانى كه از ابتدا كاملاً مسلط باشند به طبابت بپردازند.بنابراین لطفاً بفرمایید:الف) در مواردى كه پزشك داروى مؤثر بيمارى، يا عوارض خطرناك آن را فراموش نموده و فرصت و امكانات كافى جهت دسترسى به اطّلاعات كافى يا پزشك متخصّص ديگرى نيز ندارد.ب) مطمئن است كه داروى خاصی براى بيمارى مفيد است و از سوى ديگر نيز مطمئن است، يا احتمال می‌دهد كه در صورت تجويز آن دارو عوارضى خفيف، يا شديدتر از خود بيمارى و حتّى مرگ، گریبان گیر اين بيمار خواهد شد ـ البتّه موارد الف و ب شامل مسائل تشخيصى نيز است ـآيا پزشك در اين حالات می‌تواند مريض را به حال خود بگذارد و چنين فرض كند كه گويا پزشكى موجود نبوده و قضا و قدر الهى هرچه باشد بر او جارى خواهد شد و بدين ترتيب خود را در معرض خطر مؤاخذه مادّى و معنوى حاصل از عوارض احتمالى و هزینه‌های نابجاى آن قرار ندهد و كار وى را به خداوند واگذارد، كه يا خود بهبودى نسبى يابد و فرصت تحقيقات بعدى فراهم گردد و يا به‌تدریج دچار عوارض شديد و مرگ گردد؟اصولاً در چنين مواردى كه پزشك واقعاً نمی‌داند كه براى نجات جان يا تسكين آلام یک بيمار چه‌کاری انجام دهد وظيفه او چيست؟ درمان‌های بدون اطمينان و غیرقابل اطمينآن‌که ممكن است باعث مرگ يا عوارض شديدتر شود؟ يا عدم هرگونه اقدام درمانى؟ اگر پزشك با اقدام به درمان نامطمئن موجب خسارت و مرگ مريض گردد آيا مسئول است؟ اگر اقدام به هيچ درمانى نكند با توجّه به علل و توضيحات فوق، مسئولیتی متوجّه او نخواهد بود؟اين نكته بايد در نظر گرفته شود كه گاه فرصت هيچ مشورت و ارجاع بيمار به پزشكان متخصّص و آگاه ديگرى وجود ندارد.در خاتمه جهت روشن شدن موضوع، مثالى ذكر می‌شود: گاهى پزشكى كه داراى تجربه كافى نيست با بيمارى در حالت بيهوشى مواجه می‌شود كه نمی‌داند (به‌طور مثال) اين بيمار در اثر كمبود قند، دچار بيهوشى شده يا براثر بالا بودن قند؟ و در اين حالت طبيعى است كه درمان كاملاً متناقض است و باعث اشتباه پزشك می‌شود. وظيفه چيست؟
اين مسئله چند حالت دارد:۱. چنانچه خطرِ قطعى يا ظنی بيمار را تهديد نمی‌کند و معالجه نيز نامطمئن است در اين صورت اقدام به معالجه نشود.۲. درصورتی‌که معالجه ازنظر عرف پزشكى قابل‌قبول است، هرچند احتمال عوارض وجود دارد، در اين مورد پزشك می‌تواند اقدام كند، مخصوصاً اگر خطرى بيمار را تهديد كند.۳. درصورتی‌که خطر حتمى و معالجه نامطمئن است، ولى درصد نجات وجود دارد و امكان مراجعه به متخصّص نيز وجود ندارد، در اينجا می‌تواند، اقدام به معالجه نماید و در صورت عدم تقصير و عدم سهل‌انگاری، طبيب ضامن نيست.
حکم شرعی کالبدشکافی
امروزه کالبدشکافی داراى اهمیت فراوانى است و مراكز مهم علمى و پژوهشى در اين زمينه مشغول فعالیت هستند و عمدتاً براى اثبات نسب، كشف جرم و هر هدف عقلايى ديگر، يا صرفاً به‌قصد آموزش‌های پزشكى، اجسادى را کالبدشکافی می‌نمایند. لطفاً نظر مبارك خود را در مورد جواز، يا عدم جواز اين كار مرقوم فرماييد.
کالبدشکافی ذاتاً جايز نيست. جز در مواردى كه احقاق حقوق مهمّه متوقف بر کالبدشکافی باشد و هدف مهم دينى و اجتماعى بر آن مترتب شود، كه تحت قاعده اهم و مهم قرار گيرد.
اصطلاحات فقهی پزشکی
اصطلاحات فقهی پزشکی
[1]. ریبه: منظور از ريبه ترس از افتادن در حرام است، و منظور از لذّت همان لذّت جنسى است. (استفتائات جديد، ج 1، ص 825) [2]. ژن: محتويات درون سلول كه حاوى اطّلاعات وراثتى است، ژن ناميده مىشود. [3]. «IUD»: «IUD» وسيله داخل رحمى جهت جلوگيرى از باردارى و مخفّف جمله زير است: IUD: Intra Uterine Device. [4]. «TL»: «TL» مخفّف جمله «Tubal Ligation» و به معنای "بستن لوله های رحمی" مىباشد. [5]. شرح بيشتر را در كتاب «حيلههاى شرعى و چارهجويىهاى صحيح» مطالعه فرماييد. [6]. برص: برص به معناى پيسى است، و آن يك نوع بيمارى پوستى است كه رنگ قسمتى از پوست بدن بر اثر آن سفيد مىشود. (استفتائات جديد، ج 2، ص 941) [7]. كورى آن است كه مطلقاً چيزى را نبيند، يا بينايى بقدرى كم باشد كه به حساب نيايد; خواه ظاهر چشم سالم باشد، يا غير سالم. (استفتائات جديد، ج 2، ص 942) [8]. شرح و تفصيل اين عيوب را در كتاب ما دوره سه جلدى استفتائات جديد مطالعه فرماييد. [9]. مضرّات سيگار را بطور مشروح در كتاب «سيگار، پديده مرگبار عصر ما» مطالعه فرماييد. [10]. احكام مربوط به وضوى جبيرهاى را در رساله توضيح المسائل، مسأله 345 به بعد مطالعه فرماييد. [11]. شرح مواردى كه نجس بودن لباس يا بدن نمازگزار جايز است را در رساله توضيح المسائل، مسأله 774 به بعد مطالعه فرماييد. [12]. منظور از «ضغث و شماريخ» بسته شاخههاى كوچك و متعدّدى است كه گاه از هم جدا بوده ولى آن را روى هم گذاردهاند، و گاه متّصل است مانند خوشه درخت خرما پس از جدا شدن ميوه از آن .
استفاده از توالت فرنگی
توالت‌های سنّتى ايران، براى برخى از بيماران ازجمله بعضى بيماران قلبى مضر است، آيا استفاده از توالت فرنگى مجاز است؟
استفاده از توالت فرنگى براى همه مجاز است.
خسارات ناشی از به‌روز نبودن اطلاعات پزشک
در علم پزشكى برخى از روش‌های درمانى باگذشت زمان دچار تغييراتى شده، يا به‌کلی ارزش خود را از دست می‌دهد. درصورتی‌که پزشك به علّت عدم مطالعه، از اطّلاعات جديد مطلع نشود، آيا مسئول است؟
اين مسئله دو حالت دارد: حالت اوّل اين است كه عرف پزشكان، پزشك را در برابر فرانگرفتن معلومات جديد مقصّر می‌شناسند، در اين صورت ضامن است. حالت دو آن است كه فراگرفتن آن مسائل را وظيفه طبيب نمی‌دانند، بلكه جزء تكامل علم محسوب می‌شود، در اين صورت مسئول نيست.
ساخت و نگهداری از اسکلت انسان برای آموزش پزشکی
ساخت و نگهدارى و استفاده از اسکلت‌های انسان جهت آموزش پزشكى چه حكمى دارد؟ آيا احكام مجسّمه بر آن بار می‌شود؟
احكام مجسّمه ندارد و به مقدار ضرورت می‌توان از آن استفاده كرد.
