حکم دیه جنایت بر میّت و مصرف آن
دیه جنایت بر میت ملک ورثه است یا باید صرف خیرات برای میت شود؟
صرف خیرات برای میت می‌شود.
پرداخت نصف دیه زن از بیت‌المال
از جایی نقل‌شده است که «چنانچه مردی زنی را به قتل برساند و خانواده زن بخواهند قصاص کنند، باید نصف دیه مرد را بپردازند و اگر توانایی پرداخت نداشته باشند در صورت اجازه حاکم شرع می‌توان از بیت‌المال مبلغ مذکور را پرداخت و قصاص را به بر مرد قاتل جاری کرد» در صورت امکان نظر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی را در این مورد بفرمایید؟
لزومی ندارد که تفاوت دیه را از بیت‌المال بپردازند مگر درجایی که ترک قصاص سبب فتنه‌ای در آنجا گردد.
پرداخت دیه از بیت‌المال در صورت اقرار جداگانه دو نفر به قتل
ماده 236 قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد: اگر کسی به قتل عمدی شخصی اقرار کند پس‌ازآن دیگری به قتل عمدی همان مقتول اقرار نماید درصورتی‌که اوّلی از اقرارش برگردد قصاص و دیه از هر دو ساقط می‌شود و دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود، این در حالی است که قاضی احتمال عقلایی ندهد که قضیه توطئه آمیزاست: الف: آیا این ماده‌قانونی از فقه گرفته‌شده است؟ب: اگر اولیاء دم درخواست دیه داشته باشند چه کسی باید دیه بدهد؟
این ماده‌قانونی از حدیث معتبری گرفته‌شده است و فقها به آن فتوا داده‌اند و بیت‌المال دیه آن را می‌پردازد.
عدم تمکّن مالی اولیای دم برای پرداخت کردن فاضل دیه
چنانچه اولیاى دم علی‌رغم اصرار بر قصاص، قدرت پرداخت فاضل دیه را نداشته باشند و از طرفى به‌طور عادى نیز امیدى به تمکّن آنان در آینده نباشد، بفرمایید:1 ـ آیا در این‌گونه موارد قصاص به‌طور قهرى تبدیل به دیه می‌شود؟ 2 ـ چنانچه پاسخ منفى است، در شرایطى که عدم قصاص، یا تأخیر آن، به مصلحت نباشد و چه‌بسا عوارض سیاسى و اجتماعى شدیدى در برداشته باشد، آیا می‌توان با پرداخت فاضل دیه از بیت‌المال قصاص را اجرا نمود؟3 ـ در فرض مسئله، آیا می‌توان بدون ردّ فاضل دیه، قصاص را اجرا نمود و فاضل دیه به‌عنوان دین بر ذمّه ولىّ دم باقى بماند؟4- اگر (آن‌گونه که برخى از فقها می‌فرمایند) در این‌گونه موارد، وظیفه صبر کردن تا زمان توانایى ولىّ دم باشد، در مواردى که ممکن است انتظار قصاص سال‌ها به طول بکشد و این امر براى قاتل و خانواده وى موجب عسر و حرج گردد، تکلیف چیست؟
1-درصورتی‌که امیدى به پرداخت فاضل دیه در آینده نزدیک نباشد، حکم قصاص تبدیل به دیه می‌شود. 2- درصورتی‌که عدم اجراى قصاص واقعاً مشکل‌آفرین بوده باشد، پرداختن فاضل دیه از بیت‌المال بی‌مانع است.3- جایز نیست.4- در صورت احتمال یسار در آینده دور، تبدیل به دیه می‌شود.
پرداخت دیه از بیت‌المال تنها در صورت قتل
درصورتی‌که ضارب یا قاتل فرار کند یا ناشناخته باشد، آیا می‌توان دیه جراحات و صدمات وارده بر مجنىّ علیه یا قتل را از بیت‌المال پرداخت؟
تنها در صورت قتل (چه عمد و چه غیر عمد) دیه از بیت‌المال گرفته می‌شود و دیه‌ی جراحات و صدمات بر عهده‌ی جانی است و دلیلى برگرفتن دیه در غیر قتل از بیت‌المال نداریم.
پرداخت دیه از بیت‌المال در صورت اعسار جانی
در موارد اثبات اعسار جانى از پرداخت دیه، اعم از اینکه موضوع آن قتل یا ضرب‌وجرح عمدى، یا در حکم شبه عمد، یا شبیه عمد باشد و محکوم‌علیه معسر نیز در دسترس باشد، لکن جهت اعسار مذکور حتّى در مدّت طولانى نیز قادر به پرداخت دیه مورد حکم نباشد. آیا باید از بیت‌المال پرداخت نمود، یا بر عهده بستگان محکوم‌علیه (الاقرب فالاقرب) است، یا در این فرض کسى جز محکوم‌علیه معسر ضامن نیست؟
در فرض سؤال چنانچه جنایت از قبیل قتل بوده باشد، دیه از بیت‌المال پرداخته می‌شود.
عدم لزوم اعلام پرداخت دیه از بیت‌المال در صورت عدم شناسایی قاتل
در مواردی که قاتل شناسایی نمی‌شود و دیه باید از بیت‌المال پرداخت شود، آیا اعلام این مطلب و قید آن در حکم لازم است، مخصوصاً اگر اثر نامطلوبى در جامعه داشته باشد و مورد سوءاستفاده قرار گیرد؟
در فرض سؤال لازم نیست این مسئله به‌طور آشکار اعلام شود تا سبب سوءاستفاده برای افرادى گردد.
درخواست پرداخت تفاضل دیه از بیت‌المال
در صورت عدم تمکّن اولياي دم از پرداخت تفاضل دیه و درخواست آنان از دستگاه قضايي، آيا ميتوان فاضل ديه را از بیت‌المال پرداخت نمود؟
در فرض سؤال جایز نیست، مگر اینکه امر مهمی‌باشد که در این صورت می‌توان از با اجازه‌ی حاکم شرع پرداخت نمود.
حکم کمک به پرداخت فاضل دیه از وجوهات شرعیّه و تبرّعات
شخصى زن‌برادر خود را کشته و از سوى قوّه قضائیّه محکوم‌به قصاص شده است، مدّتى از این حکم گذشته و قاتل در زندان است، دادگاه به پدر مقتول اطّلاع داده که فاضل دیه را پرداخت کنید تا حکم قصاص اجرا گردد، ولى چون پدر مقتوله شخص بی‌بضاعت و فقیر و عائله‌مندی است، قادر به پرداخت فاضل دیه نیست، لذا از افراد خیّر و اقارب و عشیره کمک مالى می‌طلبد، آیا ازنظر شرع مطهّر، آن‌ها می‌توانند به‌عنوان تبرّع و بلاعوض یا به‌عنوان وجوهات شرعیّه به ایشان کمک کنند تا او بتواند قاتل دختر خود را قصاص کند؟
هرگاه حاکم شرع تشخیص دهد که یک مصلحت مهمّ اجتماعى بر این مسئله مترتّب می‌شود، می‌تواند این کار را انجام دهد، ولى قصاص‌هایی که براى اهداف شخصى صورت می‌گیرد مشمول این حکم نیست و چه‌بهتر که از قصاص صرف‌نظر شود و به سراغ دیه بروند.
ارشاد اولیای دم جاهل توسط قاضی
در مواردى که می‌توان دیه مقتول را از بیت‌المال پرداخت، لکن اولیاى دم جاهل به موضوع هستند، آیا قاضى مجاز به ارشاد و راهنمایى آنان است؟
با توجّه به اینکه ذینفع در اینجا جاهل به‌حکم است، می‌توان او را به‌حکم شرع ارشاد کرد.
حکم دیه در صورت عدم توانایی بیت‌المال در پرداخت دیه
قاتلى محکوم‌به پرداخت دیه شده است، پس از پرداخت قسمتى از دیه، مدّعى اعسار شده و دادگاه قاتل را معسر شناخته و بقیّه دیه را بر عهده بیت‌المال گذاشته است سپس ولىّ دم به بیت‌المال مراجعه کرده و بیت‌المال به علّت کمبود بودجه فقط حدود نیمى ازآنچه را که باید پرداخت کند، پرداخت‌نموده است. آیا ولىّ دم می‌تواند مجدداً به قاتل مراجعه و بقیّه دیه را مطالبه نماید؟
اگر قاتل صاحب مالى شده است، ارباب دم می‌توانند به او رجوع کنند.
حکم پرداخت دیه از بیت‌المال در صورت امتناع از عفو برخی از وراث
بیشتر ورثه مقتول، قاتلى که بایستى اعدام شود را عفو کرده‌اند. یک یا چند نفر از ایشان نه حاضر به دادن رضایت هستند و نه قادر به پرداخت سهم الدّیه سایر ورثه می‌باشند. آیا ورثه مصرّ به قصاص می‌توانند مبلغ لازمه را از بیت‌المال مطالبه کنند؟ اگر چنین امرى ممکن نباشد، آیا قاتل با پرداخت و تودیع سهم الدّیه ورثه معترض، از قصاص معاف خواهد شد؟
در فرض مسئله اخذ دیه از بیت‌المال دلیلى ندارد، چنانچه گروهى رضایت دهند و بقیّه امتناع کنند، قاتل را باید با وثیقه کافى آزاد کرد تا بقیّه تصمیم بگیرند.
حکم صرف‌نظر کردن از دریافت دیه
آیا اخذ دیه تعبّدى است یا از مقدار آن می‌توان عدول کرد؟
مستحقّ دیه می‌تواند از قسمتى یا از تمام حقّ خود صرف‌نظر کند، ولى حاکم شرع نمی‌تواند تغییرى در آن بدهد، همچنین جانى نیز چنین حقّى را ندارد.
حکم عفو از مجازات معاونت در قتل عمد
آیا مجازات معاونت در قتل عمد، همچون قتل عمد، حقّ الناس و قابل‌گذشت است؟ یا حقّ الله است و عفو آن منحصراً در اختیار ولىّ امر است؟
آرى، حقّ النّاس است و در اختیار ولىّ دم است.
