مساله اي که حکم آن را نمي داند
مسأله 13ـ اگر مسأله اى پيش آيد که حکم آن را نمى داند مى تواند عمل به احتياط نمايد، يا اگر وقت آن نمى گذرد صبر کند تا دسترسى به مجتهد پيدا کند، و اگر دسترسى ندارد يک طرف را که بيشتر احتمال صحّت مى دهد انجام مى دهد و بعداً سؤال مى کند، اگر مطابق فتواى مجتهد بود صحيح است وگرنه بايد اعاده کند.
اصطلاحات فقهى موجود در رساله
مسأله 9ـ در جايى كه مجتهد صريحاً فتوا ندارد، بلكه مى گويد احتياط آن است كه فلان گونه عمل شود، اين احتياط را «احتياط واجب» مى گويند و مقلّد يا بايد به آن عمل كند و يا به مجتهد مساوی یا مجتهدی که بعد از مرجع تقلید فرد، اعلم از دیگر مجتهدان باشد مراجعه نمايد ولی اگر فتواى صريحى داده، مثلاً گفته اقامه براى نماز مستحبّ است، سپس گفته احتياط آن است كه ترك نشود، اين را «احتياط مستحبّ» مى گويند و مقلّد مى تواند به آن عمل كند يا نكند. و در مواردى كه مى گويد «خالی از اشکال نیست» یا «محلّ تامّل» يا «محلّ اشكال» است مقلّد مى تواند عمل به احتياط كند يا به ديگرى مراجعه نمايد. امّا اگر بگويد «ظاهر چنين است» يا «اقوى چنين است»، اين تعبيرها فتوا محسوب مى¬شود و مقلّد بايد به آن عمل كند.
راه هاى شناخت مجتهد و أعلم
مسأله 5ـ «مجتهد» و «اعلم» را از سه راه مى توان شناخت:اوّل: اين كه خود انسان اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.دوم: اين كه دو نفر عادل از اهل علم به او خبر دهند، به شرط اين كه دو نفر عالم ديگر برخلاف گفته آنها شهادت ندهند.سوم: اين كه آنچنان در ميان اهل علم و محافل علمى مشهور باشد كه انسان يقين پيدا كند او اعلم است.
تقليد مجاز و غير مجاز
مسأله 1ـ هيچ مسلمانى نمى تواند در اصول دين تقليد نمايد، بلكه بايد آنها را از روى دليل ـ به فراخور حال خويش ـ بداند ولى در فروع دين يعنى احكام و دستورات عملى، اگر مجتهد باشد (يعنى بتواند احكام الهى را از روى دليل به دست آورد) به عقيده خود عمل مى كند و اگر مجتهد نباشد بايد از مجتهدى تقليد كند، همان گونه كه مردم در تمام امورى كه تخصّص و اطّلاع ندارند، به اهل اطّلاع مراجعه مى كنند و از آنها پيروى مى نمايند.و نيز مى تواند عمل به احتياط كند، يعنى در اعمال خود طورى رفتار نمايد كه يقين كند تكليف خود را انجام داده است، مثلاً اگر بعضى از مجتهدين كارى را حرام و بعضى مباح مى دانند آن را ترك كند و يا اگر بعضى، آن را مستحب و بعضى واجب مى دانند آن را حتماً به جا آورد، ولى چون عمل به احتياط مشكل است و احتياج به اطّلاعات نسبتاً وسيعى از مسائل فقهى دارد، راه براى توده مردم غالباً همان مراجعه به مجتهدين و تقليد از آنهااست.
تکلیف بیمار در صورت احتمال هشتاددرصدی ضرر داشتن روزه از سوی پزشک
در بعضى موارد، پزشکان در مورد بیماران چنین اظهارنظر می‌کنند: «روزه براى این فرد 80% مضر است» و منظورشان این است که طبق آمار علمى 80% افرادى که با این بیمارى روزه می‌گیرند دچار ضرر شده‌اند. درصورتی‌که این اظهارنظر براى انسان یقین آور باشد، ولى وضعیت خود را ازنظر تطبیق آمار بر خودش نداند حکم روزه او چیست؟
چنین آمارهایى درصورتی‌که از اطبّاى متعهّد شنیده شود طبعاً موجب خوف ضرر می‌شود و روزه با آن واجب نیست.
وظیفه شخص در مورد روزه مستحبی و نذری و نیابتی باوجود روزه قضا
آیا شخصی که روزه قضا دارد می‌تواند روزه‌ی نذری یا مستحبی بگیرد؟
کسي که روزه قضا دارد:1- نمی‌تواند روزه مستحبي بگيرد.2- می‌تواند روزه مستحب را نذر کند، مشروط بر این‌که بعد از روزه‌هاي قضا، بتواند آن را بجا آورد. به اين معنا که اگر مثلاً ده روز، روزه قضا دارد و تا ماه رمضان آينده بيشتر از ده روز باقی‌مانده، می‌تواند نذر روزه کند ولي اگر فقط ده روز باقی‌مانده، با توجه به این‌که در اين حالت بايد روزه قضا را بگيرد، نذر روزه مستحبي اشکال دارد.3- می‌تواند روزه نيابتي بگيرد.
