مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

استجازه كردن لازم نيست؛ ولى اگر استجازه كند و اجازه دهند و ساير شرايط را داشته باشد مستطيع مى‌شود و در فرض عدم استجازه اگر برود صحيح است ولى كار خلافى كرده است.

جايز نيست با مال حرام، يا مالى كه خمس آن را نداده، حج بجا آورد و اگر لباس احرام و طواف وسعى و پول قربانى و اجرت چادر و فرشی كه بر آن وقوف به عرفات و منى مى‌كند حرام باشد، مرتكب كار حرامی‌شده است.

اگر با پول تریاک مستطیع شده، مستطیع نیست ولی اگر با پول حلال مستطیع شده و با این پول به حج رفته، حجش صحیح است.

«حج» يعنى زيارت خانه خدا و انجام اعمال حج را مناسك حج می‌نامند.

قرآن مجيد در يك عبارت كوتاه و پرمعنى مى‌فرمايد: «( و َلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا براى خدا بر مردم است كه حج خانه او كنند، آن‌ها كه توانايى رفتن به‌سوی او دارند». و در ذيل همين این مى‌فرمايد: «(وَ مَنْ كَفَرَ فَاِنَّ الله غَنِىٌّ عَنِ الْعالَمينَ)؛ و هر كس كفر ورزد (و حج را ترك كند، به خود زيان رسانده)، خداوند از همه جهانيان بى‌نياز است». جمله «براى خداست بر مردم...» به ضميمه تعبير به «كفر» در مورد كسانى كه حج واجب را ترك مى‌كنند، اهميت فوق‌العاده آن را در اسلام کاملاً روشن مى‌سازد. قابل توجّه این‌که در تفسير این شريفه 72 سوره اسراء: (و َمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا). از امام صادق 7 روایت‌شده كه يكى از مصاديق این، كسى است كه حج واجب خود را پيوسته به تأخیر مى‌اندازد تا مرگ او فرا مى‌رسد (او در قيامت نابينا خواهد بود).در حديث ديگرى آمده است: «هركس حج واجب را بدون عذر ترك كند، روز قيامت يهودى يا نصرانى محشور مى‌شود». و در مقابل، براى حج آن‌چنان پاداش‌های عظيمى در روايات اسلامى واردشده، كه درباره كمتر عملى ديده مى‌شود.چنان‌كه در حديثى از امام صادق 7 مى‌خوانيم: «كسانى كه حج و عمره به‌جا آورند ميهمان خدا هستند، هر چه بخواهند خدا به آن‌ها مى‌دهد و هر دعايى كنند به اجابت مى‌رسد و اگر درباره كسى شفاعت كنند پذيرفته مى‌شود... و اگر در اين راه بميرند خداوند تمام گناهان آن‌ها را مى‌بخشد». و نيز در حديث ديگرى از پيامبر اسلام 9 مى‌خوانيم: «اَلْحَجُّ المَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزاءٌ الا الجَنَّة؛ حج مقبول پاداشى جز بهشت ندارد!». و در حديث سوّم از همان حضرت مى‌خوانيم: «مَنْ حج الْبَيْتَ... خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَومٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ؛ كسى كه حج به‌جا آورد از گناه پاك مى‌شود، همانند روزى كه از مادر متولّد شده است». و اين بزرگ‌ترین موهبت و برترين افتخار و بالاترين پاداش است.

حج يكى از اركان دين اسلام و از ضروریات آن به شمار مى‌رود و ترك حج با اقرار به وجوب آن، براى كسانى كه مستطيع هستند، از گناهان كبيره محسوب مى‌شود و انكار آن، درصورتی‌که انكاركننده علم به ضرورى بودن آن داشته باشد، موجب كفر است.

اگر خانه خدا (فرضاً) يك سال به‌اندازه كافى زائر نداشته باشد، بر حاكم شرع واجب است عدّه‌اى را با هزينه بیت‌المال به حج بفرستد؛ هرچند حج واجب خود را انجام داده باشند.

بدون شك ثواب‌های عظيم و فوق‌العاده‌اى كه براى حج در احاديث آمده و همچنين كيفرهاى سختى كه براى ترك آن در قرآن مجيد و روايات اسلامى ذکرشده، همه به خاطر اسرار و فلسفه‌هاى مهمی است كه اين عبادت بزرگ اسلامى دارد. قرآن مجيد در يك جمله كوتاه و بسيار پرمعنا، درباره حج مى‌فرمايد: «(لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ)؛ (مردم را دعوت به حج كن) تا شاهد منافع گوناگون خويش باشند!». اين منافع، فراوان است كه در روايات معصومين: به آن اشاره‌شده، ازجمله:1. آثار اخلاقى؛ تربيت نفوس، تهذيب اخلاق، تقويت پايه‌هاى تقوا و خلوص ازجمله آثار اخلاقى حج است. تعبيرى كه در احاديث بالاآمده بود كه حج مقبول سبب مى‌شود انسان از تمام گناهانش خارج شود و همانند روزى گردد كه از مادر متولّد شده، دليل روشنى براى تأثير حج بر پاكى دل و صفاى روح و زدودن آثار گناهان یک‌عمر است. البتّه اين فايده بزرگ اخلاقى هنگامى به دست مى‌آيد كه زائران بیت‌الله الحرام به اسرار اعمال و مناسكى كه انجام مى‌دهند، دقیقاً توجّه داشته باشند تا هر قدمى كه برمى‌دارند قدمى به‌سوی خدا و معبود و محبوب حقيقى باشد و اين عبادت بزرگ و پرمحتوای براى آنان به‌منزله «تولّد دوباره» گردد.كسانى كه با توجّه به اسرار اين عبادت و با نهايت خلوص نيّت، اين مراسم بزرگ روحانى را انجام مى‌دهند، آثار عميق آن را در درون جان خود تا پايان عمر احساس مى‌كنند و هر زمان به ياد خاطره‌هاى اين سفر روحانى و صحنه‌هاى مملو از روحانیت و صفا و اخلاص بيفتند، روح تازه‌اى در آن‌ها دميده مى‌شود (اين، اثر تربيتى و اخلاقى حج است).2. آثار سياسى؛ كه در كنار آثار تربيتى حج قرار دارد بسيار مهم است؛ چراکه حج ـ اگر همان‌گونه كه اسلام دستور داده و ابراهيم بت‌شکن، جهانيان را به آن فراخوانده انجام شود ـ سبب عزت مسلمين و تحكيم پايه‌هاى دين و وحدت كلمه و مايه قدرت و شوكت در برابر دشمنان و برائت از مشركين جهان خواهد شد و اين كنگره عظيم الهى، كه هرسال در كنار خانه خدا تشكيل مى‌شود، بهترين فرصت را به مسلمانان براى بازسازى نيروهاى خويش و تقويت پايه‌هاى اُخوّت و برادرى و خنثى كردن توطئه‌ها و نقشه‌هاى دشمنان اسلام در طول يك سال مى‌دهد.ولى متأسفانه همان‌گونه كه گروهى از مسلمين به عمق فلسفه اخلاقى حج نمى‌رسند، از فلسفه سياسى آن نيز بی‌خبرند. تنها به ظواهر قناعت مى‌كنند و از روح اين عبادت بزرگ غافل‌اند و به گفته يكى از سياستمداران بيگانه: «واى به حال مسلمانان اگر معنى حج را نفهمند و واى به حال دشمنان اسلام اگر مسلمين معنى حج را بفهمند!».3. «آثار علمى و فرهنگى»؛ يكى ديگر از آثار مهم حج، كه در روايات معصومين: به آن اشاره‌شده، آثار فرهنگى آن است، چراکه آثار رسول الله 9 و ائمّه معصومين: در جای‌جای مکه و مدينه و مواقفِ حج به چشم مى‌خورد و حضور دانشمندان بزرگ اسلامى از تمام كشورها، اعم از علماى بزرگ دينى و اساتيد فنون ديگر و گويندگان و نويسندگان، كه همه‌سال در حج شركت دارند، فرصت خوبى به همه مسلمين جهان براى مبادله اطلاعات و دانستنی‌ها در تمام زمينه‌هاى دينى و علمى مى‌دهد و از همه گذشته، آگاهى خوبى از وضع همه مسلمين جهان در آن محيط پيدا مى‌شود كه اگر براى اين كار نيز برنامه‌ریزی شود آثار عظيم آن در جهان اسلام همه‌ساله ظاهر مى‌گردد.4. در روايات اسلامى «فلسفه اقتصادى» نيز يكى از اسرار و اهداف حج شمرده‌شده است. ممكن است كسانى تصوّر كنند كه حج با مسائل اقتصادى چه‌کار دارد؟ ولى وقتى توجّه مى‌كنيم كه مهم‌ترین مشكل مسلمين امروز همان وابستگى اقتصادى آن‌ها به دشمنان اسلام است و در كنار مراسم حج مى‌توان كنگره‌ها و سمينارهاى عظيمى از اقتصاددانان جهان اسلام به وجود آورد و مسلمين را از اين نظر از زير سلطه اجانب رهايى بخشيد، اهميت اين موضوع روشن مى‌شود.

بر هر شخص مستطيعى واجب است یک‌بار در طول عمر خود حج بجا آورد و اين حج را حجةالاسلام مى‌گويند.

جايز است از طرف ميّت كسى را براى حج واجب، يا مستحب اجير كنند.

هرگاه پدر یا مادر در اولین فرصت استطاعت ثبت‌نام كرده و قبل از رفتن به حج فوت نموده، نيابت از او واجب نيست و تنها درصورتی‌که ورثه راضى باشند مى‌توان براى او حج مستحبی بجا آورد، ولى اگر قبلاً مستطيع شده و در ثبت‌نام و رفتن به حج كوتاهى نموده، بايد براى او حج ميقاتى انجام دهند و هزينه‌هاى آن از اصل مال است؛ مگر این‌که وصیت كرده باشد حج بلدى بجا آورند، كه در اين صورت هزينه‌هاى اضافى از ثلث مال برداشته مى‌شود و اگر بتوانند فيش بانكى او را طبق موازين قانونى بفروشند و با قسمتى از آن اجير بگيرند، احتياط واجب آن است كه چنين كنند.

الف) درصورتی‌که توافق نکنند بین آن‌ها که صلاحیت‌دارند قرعه‌کشی می‌کنند و در قرعه‌کشی فرقی میان فرزند دختر و پسر نیست و اگر آن شخص وصی داشته باشد نظر وی مقدم است. ب) آری؛ می‌توانند به‌عنوان ارث تقسیم کنند و می‌توانند در صورت رضایت همه ورثه برای میت خود کسی را به حج بفرستند مشروط بر این‌که سهم صغیر را بپردازند. ج) درصورتی‌که با موافقت بقیه رفته مدیون نیست.

بايد به نيابت پدر حج بجا آورد و اگر به‌قصد خودش حج بجا آورده گناه كرده، ولى حجش صحيح است، امّا بايد در سال‌های بعد خودش يا كس ديگر، به نيابت از پدرش حج بجا آورد.

الف: بايد براى پدر يا مادر كه از فيش آن‌ها استفاده مى‌كند حج بجا آورد؛ مگر این‌که با ورثه توافق كند كه براى پدر يا مادر حج ميقاتى خريدارى كند و براى خود حج واجب بجا آورد.ب: حج او صحيح و كفايت از حج واجب مى‌كند، ولى اوّلا گناه كرده و ثانیاً بايد تمام پول فيش را به قيمت روز برگرداند تا ورثه درباره حج پدر يا مادر اقدام كنند.

احرام و دخول حرم هر دو شرط است.