مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

1-اعتباری ندارد2 و 3-تنها درصورتی‌که بار مالی برای ولی داشته باشد باید با اجازه ولی باشد و الا مانعی ندارد.

كودكان مى‌توانند براى عمره يا حج مُحرم شوند، اگر خودشان تميز بدهند «لبّيك» را همراه با نيّت مى‌گويند، و اگر غير مميّز باشند ولىّ يا كسى با اجازه ولىّ از طرف آنها نيّت مى‌كند و لبّيك مى‌گويد.

مستحب است ولی طفلِ غير مميّز، يا هرکسی كه عهده‌دار كارهاى كودك است او را محرم كند و لباس احرام بر وى بپوشاند و از طرف او نيّت كند؛ يعنى به هنگام عمره تمتّع بگويد: «اين طفل را محرم مى‌كنم به عمره تمتّع قربت الى الله» و به هنگام حج تمتّع بگويد: «اين طفل را محرم مى‌كنم براى حج تمتّع قربت الى الله» و در صورت امكان او را وادار كند كه لبّيك بگويد و اگر توانايى ندارد خودش از طرف او لَبّيك بگويد؛ امّا اگر ولی مى‌ترسد كه نتواند وظايف مربوط به كودك را به‌درستی انجام دهد، بهتر است از محرم كردن وى صرف‌نظر كند.

از طرف او نیت می‌کنند و لباس احرام به تن او می‌کنند و لبیک گفته، در طواف‌ها با خود برده و نماز از طرف او می‌خوانند و او را در سعی همراه خود می‌برند و به هنگام تقصیر مقداری از موهای او را می‌چینند ولی اگر اسباب دردسر می‌شود او را محرم نکنید.

هرگاه ولی كودك وى را محرم كند، بايد او را وادار نمايد تا آن مقدار از اعمال حج و عمره را كه مى‌تواند بجا آورد و اگر نمى‌تواند، ولی به نيابت از وى انجام دهد.

امورى كه در احرام عمره مستحب بود، در احرام حج نيز مستحب است. علاوه بر آن، مستحبات زير را نيز به‌قصد رجاء بجا آورد: پس از این‌که احرام بست و از مکه بيرون آمد، همین‌که بالاى بلندى اطراف مکه قرار گرفت، با صداى بلند لبّيك بگويد. و هنگامی‌که متوجّه مِنى شد بگويد: «اللّهُمَّ إيّاکَ أرْجُو، وَ إيّاکَ أدْعُو، فَبَلِّغْني أمَلِي، وَ أصلِحْ لي عَمَلِي».با تن و دلى آرام، با تسبيح و ذكر حق تعالى راه را ادامه دهد و چون به منى رسيد بگويد:«اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذي اَقْدَمَنِيها صالِحاً فِي عافِيَةٍ، وَ بَلَّغَنِي هذَا الْمَكانَ».سپس بگويد:«اَللّهُمَّ هذِهِ مِنى، وَ هِىَ مِمّا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الْمَناسِکِ، فَاَسْأَلُکَ اَنْ تَمُنَّ عَلَىَّ بِما مَنَنْتَ عَلى أنْبِيآئِکَ، فَإنَّما اَنَا عَبْدُکَ وَ فِي قَبْضَتِکَ».و اگر ممكن است شب عرفه را در منى بماند و به طاعت الهى مشغول باشد و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف به‌جا آورد و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب تعقيب گفته، سپس به‌سوی عرفات روانه شود و اگر بخواهد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعى ندارد، ولى سنّت بلكه أحوط اين است كه تا آفتاب طلوع نكرده از وادي محسَّر رد نشود و روانه شدن پيش از صبح مكروه است، مگر براثر ضرورت، مانند بيمار و كسى كه از ازدحام مردم خائف باشد. چون به‌سوی عرفات حركت كند، اين دعا را بخواند:«اَللّهُمَّ اِلَيْکَ صَمَدْتُ، وَ اِيّاکَ اعْتَمَدْتُ، وَ وَجْهَکَ اَرَدْتُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُبارِکَ لىü فىü رِحْلَتىü، وَ اَنْ تَقْضِىَ لِي حاجَتىü، وَ اَنْ تَجْعلَنىü مِمَّنْ تُباهىü بِهِ الْيَوْمَ مَنْ هُوَ اَفْضَلُ مِنّüي».و تا رسيدن به عرفات لبّيك را تكرار كند.البتّه انجام بسيارى از اين مستحبات در حال حاضر مشكل است. آنچه را مى‌تواند انجام دهد و اگر نيّت انجام همه را داشته، خداوند ثوابش را مى‌دهد؛ ان‌شاءالله.

خواندن دعاهاى زير در هر يك از دورهاى سعى، به ترتيبى كه مى‌آيد، شايسته است:دور اوّل (از صفا به مروه)الله‌اکبر كَبِيرآ، وَ الْحَمْدُ لِلّهِ كَثِيرآ، وَ سُبْحانَ الله الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ الْكَرِيمِ بُكْرَةً وَ أَصِيلا، وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلا طَوِيلا، لا اِلهَ الا الله وَحْدَهُ، اَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ هَزَمَ الاَْحْزابَ وَحْدَهُ، لا شَىüءَ قَبْلَهُ وَ لا بَعْدَهُ، يُحْيِي وَ يُمِيتُ، وَ هُوَ حَىٌّ لا يَمُوتُ وَ لا يَفُوتُ أَبَدآ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ اَلَيْهِ الْمَصِيرُ، وَ هُوَ عَلى کل شَىْءٍ قَدِيرٌ. رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ، وَ اعْفُ وَ تَكَرَّمْ، وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ، اِنَّکَ تَعْلَمُ ما لا نَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ الله الاَْعَزُّ الاَْكْرَمُ، رَبِّ نَجِّنا مِنَ النّارِ سالِمِينَ غانِمِينَ، فَرِحِينَ مُسْتَبْشِرِينَ، مَعَ عِبادِکَ الصّالِحِينَ، مَعَ الَّذِينَ اَنْعَمَ الله عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ، وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحِينَ، وَ حَسُنَ اُولئِکَ رَفِيقآ، ذلِکَ الْفَضْلُ مِنَ الله، وَ كَفى باللّهِ عَلِيمآ، لا اِلهَ الا الله، حَقّآ حَقّآ، لا اِلهَ الا الله، وَ لا نَعْبُدُ الا اِيّاهُ، مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينُ، وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ.و نزديك مروه اين این خوانده مى‌شود:اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ الله فَمَنْ حج الْبَيْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ اَنْ يَطَّوَفَ بِهِما، وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْرآ فَاِنَّ الله شاكِرٌ عَلِيمٌ. دور دوم (از مروه به صفا)الله‌اکبر الله‌اکبر، الله‌اکبر وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، لا اِله الا الله الْوحِدُ الاَْحَدُ، الْفَرْدُ الصَّمَدُ، الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَدآ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيکٌ فِي الْمُلْکِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ ولی مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيرآ. اَللّهُمَّ اِنَّکَ قُلْتَ فِي كِتابِکَ الْمُنْزَلِ: «اُدْعُونِي اَسْتَجِبْ لَكُمْ»، دَعَوْناکَ رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا كَما اَمَرْتَنا، اِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ، رَبَّنا اِنَّنا سَمِعنا مُنادِيآ يُنادِى لِلاِْيمانِ اَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنّا، رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ كَفِّرْ عَنّا سَيِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الاَْبْرارِ، رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى رُسُلِکَ وَ لا تُحْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ اِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ، رَبَّنا عَلَيْکَ تَوَكَّلْنا وَ اِلَيْکَ اَنَبْنا وَ اِلَيْکَ الْمَصِيرُ، رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لاِِخْوانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونا بالاِْيمانِ، وَ لا تَجْعَلْ فِى قُلُوبِنا غِلا لِلَّذِينَ آمَنُوا، رَبَّنا اِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ، رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ، وَاعْفُ وَ تَكَرَّمْ، وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، اِنَّکَ تَعْلَمُ ما لا نَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ الله الاَْعَزُّ الاَكْرَمُ. اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ الله فَمَنْ حج الْبَيْتَ، اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ اَنْ يَطَّوَفَ بِهِما، وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْرآ فَاِنَّ الله شاكِرٌ عَلِيمٌ. دور سومالله‌اکبر الله‌اکبر، الله‌اکبر وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، رَبَّنا اَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْ لَنا، اِنَّکَ عَلى کل شَىْءٍ قَدِيرٌ. اَللّهُمَّ اِنِّي اَسْئَلُکَ الْخَيْرَ كُلَّهُ، عاجِلَهُ وَآجِلَهُ، وَ اَسْتَغْفِرُکَ لِذَنْبِي، وَ اَسْئَلُکَ رَحْمَتَکَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمِينَ. رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ، وَ اعْفُ وَ تَكَرَّمْ، وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، اِنّکَ تَعْلَمُ ما لا نَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ الله الاَْعَزُّ الاَْكْرَمُ، رَبِّ زِدْنِي عِلْمآ، وَ لا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ اِذْ هَدَيْتَنِي، وَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً، اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ. اَللّهُمَّ عافِنِى فِي سَمْعِي وَ بَصَرِي، لا اِلهَ الا اَنْتَ، سُبْحانَکَ اِنِّي كُنْتُ مِنَ الظّالِمِينَ. اَللّهُمَّ اِنِّي اَعُوذُ بِکَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ، اَللّهُمَّ اِنِّي اَعُوذُ بِرِضاکَ مِنْ سَخَطِکَ، وَ بِمُعافاتِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْکَ لا اُحْصِي ثَناءً عَلَيْکَ، اَنْتَ كَما اَثْنَيْتَ عَلى نَفْسِکَ، فَلَکَ الْحَمْدُ حَتّى تَرْضى.اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ الله فَمَنْ حج الْبَيْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ اَنْ يَطَّوَفَ بِهِما، وَ مَنْ تَطَّوَعَ خَيْرآ فَاِنَّ الله شاكِرٌ عَلِيمٌ.دور چهارمالله‌اکبر الله‌اکبر، الله‌اکبر وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، اَللّهُمَّ اِنِّي اَسْئَلُکَ مِنْ خَيْرِ ما تَعْلَمُ، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما تَعْلَمُ، وَ اَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کل ما تَعْلَمُ، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما تَعْلَمُ، وَ اَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کل ما تَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ عَلّامُ الْغُيُوبِ، لا اِلهَ الا الله الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِينُ، محمد رَسُولُ الله الصِّادِقُ الْوَعْدِ الاَْمِينُ. اَللّهُمَّ اِنِّي اَسْئَلُکَ كَما هَدَيْتَنِي لِلاِْسْلام اَنْ لا تُنْزِعَهُ مِنِّي، حَتّى تَتَوَفّانِي عَلَيْهِ وَ اَنَا مُسْلِمٌ. اَلّلهُمَّ اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُورآ، وَ فِي سَمْعِي نُورآ، وَ فِي بَصَرِي نُورآ. اَللّهُمَّ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي، وَيَسِّرْلِي اَمْرِي، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ وَساوِسِ الصَّدْرِ، وَ شَتاتِ الاَْمْرِ، وَفِتْنَةِ الْقَبْرِ. اللّهُمَّ اِنِّي اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما يَلِجُ فِي اللَّيْلِ، وَ مِنْ شَرِّ ما يَلِجُ فِي النَّهارِ، وَ مِنْ شَرِّ ما تَهَبُ بِهِ الرِّياحُ، يا اَرْحَمَ الرّحِمِينَ. سُبْحانَکَ ما عَبَدْناکَ حَقَّ عِبادَتِکَ يا الله، سُبْحانَکَ ما ذَكَرْناکَ حَقَّ ذِكْرِکَ يا الله، رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ، وَ اعْفُ وَ تَكَرَّمْ، وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، اِنَّکَ تَعْلَمُ ما لا نَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ الله الاَْعَزُّ الاَْكْرَمُ.اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ الله فَمَنْ حج الْبَيْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ اَنْ يَطَّوَفَ بِهِما، وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْرآ فَاِنَّ الله شاكِرٌ عَلِيمٌ.دور پنجمالله‌اکبر الله‌اکبر، الله‌اکبر وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، سُبْحانَکَ ما شَكَرْنکَ حَقَّ شُكْرِکَ يا الله، سُبْحانَکَ ما اَعْلى شَأْنَکَ يا الله، اَللّهُمَّ حَبِّبْ اِليْنَا الاْيمانَ، وَزَيِّنْهُ فِي قُلُوبِنا، وَ كَرِّهْ اِلَيْنَا الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ، وَاجْعَلْنا مِنَ الرّشِدِينَ. رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ، وَ اعْفُ وَ تَكَرَّمْ، وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، اِنَّکَ تَعْلَمُ ما لا نَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ الله الاَْعَزُّ الاَْكْرَمُ. اَللّهُمَّ قِنِي عَذابَکَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبادَکَ، اَللّهُمَّ اهْدِنِي بِالهُدى، وَ نَقِّنِي بِالتَّقْوى، وَاغْفِرْ لِي فِي الاْخِرَةِ وَ الاُْولى، اَللّهُمَّ اَبْسِطْ عَلَيْنا مِنْ بَرَكاتِکَ وَرَحْمَتِکَ وَ فضْلِکَ وَ رِزْقِکَ، اَللّهُمْ اِنِّي اِسْئَلُکَ النَّعِيمَ الْمُقِيمَ، الَّذِي يَحُولُ وَ لا يَزُولُ اَبَدآ، اَللّهُمَّ اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُورآ، وَ فِي سَمْعِي نُورآ، وَفِى بَصَرىü نُورآ، وَ فىü لِسانüى نورآ، وَ عَنْ يَمِيِني نُورآ، وَ مِنْ فَوْقِي نُورآ، وَاجْعَلْ فِي نَفسِي نُورآ، وَ عَظِّمْ لِي نُورآ. رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْلِي اَمْرِي.اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ الله فَمَنْ حج الْبَيْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ اَنْ يَطَّوَفَ بِهِما، وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْرآ فَاِنَّ الله شاكِرٌ عَلِيمٌ.دور ششمالله‌اکبر الله‌اکبر، الله‌اکبر وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، لا اِلهَ الا الله وَحْدَهُ، صَدَقَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ هَزَمَ الاَْحْزابَ وَحْدَهُ، لا اِلهَ الا الله و َلا نَعْبُدُ الا اِيّاهُ، مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ، وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرونَ. اَلّلهُمَّ اِنِّي اَسْئَلُکَ الْهُدى وَ التُّقى وَ الْعِفافَ وَ الْغِنى، اَلّلهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ كَالَّذِي تَقُولُ، وَخَيْرآ مِمّا تَقْولُ، اَلّلهُمَّ اِنِّي اَسْئَلُکَ رِضاکَ وَ الْجَنَّةَ، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ النّارَ، وَ ما يُقَرّبُنِي اِلَيْها مِنْ قَوْلٍ وَ فِعْلٍ اَوْ عَمَلٍ، اَلّلهُمَّ بِنُورِکَ اهْتَدَيْنا، وَ بِفَضْلِکَ اسْتَغْنَيْنا، وَ فِي كَنَفِکَ وَ اِنْعامِکَ وَ عَطائِکَ وَاِحْسانِکَ اَصْبَحْنا وَ اَمْسَيْنا، اَنْتَ الاَْوَّلُ فَلا قَبْلَکَ شَىْءٌ، وَ الاْخِرُ فَلا بَعْدَکَ شَىْءٌ، وَ الظّاهِرُ فَلا شَىْءَ فَوْقَکَ، وَ البْاطِنُ فَلا شَىْءَ دُونَکَ، نَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَلْسِ وَ الْكَسَلِ وَ عَذابِ الْقَبْرِ، وَ فِتْنَةِ الْغِنى و نَسْئَلُکَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ. رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ، وَ اعْفُ وَ تَكَرَّمْ، وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، اِنَّکَ تَعْلَمُ ما لا نَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ الله الاَْعَزُّ الاَْكْرَمُ. اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ الله فَمَنْ حج الْبَيْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ اَنْ يَطَّوَفَ بِهِما، وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرآ فَاِنَّ الله شاكِرٌ عَلِيمٌ.دور هفتمالله‌اکبر الله‌اکبر، الله‌اکبر كَبِيرآ و الْحَمْدُ لِلّهِ كَثِيرآ، اَلّلهُمَّ حَبِّبْ اِلَىَّ الاِْيمانَ وَ زَيِّنْهُ فِي قَلْبِي، وَ كَرِّهْ اِلَىَّ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ، وَاجْعَلْنِي مِنَ الرّشِدِينَ. رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ، وَ اعْفُ وَ تَكَرَّمْ، وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، اِنّکَ تَعْلَمُ ما لا نَعْلَمُ، اِنَّکَ اَنْتَ الله الاَْعَزُّ الاَْكْرَمُ، اَلّلهُمَّ اخْتِمْ بِالْخَيْراتِ آجالَنا، وَ حَقِّقْ بِفَضْلِکَ آمالَنا، وَ سَهِّلْ لِبُلُوغِ رِضاکَ سُبُلَنا، وَ حَسِّنْ فِي جَمِيعِ الاَْحْوالِ اَعْمالَنا. يا مُنْقِذَ الْغَرقى، يا مُنجِىَ الْهَلْكى، يا شاهِدَ کل نَجْوى، يا مُنْتَهى کل شَكْوى، يا قَدِيمَ الاِْحْسانِ، يا دائِمَ الْمَعْرُوفِ، يا مَنْ لا غِنى بِشىْءٍ عَنْهُ، وَ لابُدَّ لِكُلِّ شَىْءٍ مِنْهُ، يا مَنْ رِزْقُ کل شَىْءٍ عَلَيْهِ، وَ مَصِيرُ کل شَىْءٍ اِلَيْهِ. اَلّلْهُمَّ اِنِّي عائِذٌ بِکَ مِنْ شَرِّ ما اَعْطَيْتَنا، وَ مِنْ شَرِّ ما مَنَعْتَنا. اَلّلهُمَّ تَوَفَّنا مُسْلِمِينَ، وَ اَلْحِقْنا بَالصّالِحِينَ، غَيْرَ خَزايا وَ لا مَفْتُونüينَ، رَبِّ يَسِّرْ وَ لا تُعَسِّرْ، رَبِّ اَتْمِمْ بِالْخَيْر.اِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ الله فَمَنْ حج الْبَيْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ اَنْ يَطَّوَفَ بِهِما، وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْرآ فَاِنَّ الله شاكِرٌ عَلِيمٌ.

50. احتياط واجب است كسانى كه نه حج به‌جا آورده‌اند و نه عمره و براى عمره استطاعت دارند عمره به‌جا آورند؛ و این موضوع مشکلی ندارد امّا شايسته است زائران خريدهاى خود را از آن كشور نكنند. 51. هرگاه عمره واجب خود را به‌جا آورده باشد، در ماه قمرى ديگر عمره به‌جا آوردن به نيّت خود و ديگران مانعى ندارد؛ و هرگاه بخواهد در يك ماه قمرى دو عمره به‌جا آورد، عمره دوم را به‌قصد رجا مى‌تواند به‌جا آورد.52. حاجى كسى است كه حجةالاسلام (تمتّع) به‌جا آورده باشد ولى گفتن آن به کسی که عمره بجا آورده نيز اشكالى ندارد.53. در مورد محرم کردن و انجام اعمال عمره مفرده برای کودک، از طرف او نيّت مى‌كند و لباس احرام به تن او مى‌كند و لبّيك گفته، در طواف‌ها با خود برده و نماز به نيابت از او مى‌خواند و او را در سعى همراه خود مى‌برد و به هنگام تقصير مقدارى از موهاى او را مى‌چيند ولى اگر اسباب دردسر مى‌شود او را مُحرم نكنند. 54. كاركنان کاروان‌ها و بعثه حج و تمام كسانى كه حج واجب خود را قبلاً بجا آورده‌اند و انجام مراسم حج براى آن‌ها مشكل است، مى‌توانند از اوّل نيّت عمره مفرده كنند و آن را كامل كرده و از احرام بيرون آيند و بعدازآن براى رفتن به عرفات و مشعر و منى، يا نرفتن و ماندن در مکه و رسيدگى به كارها آزادند. البتّه اگر به عرفات و مشعر و منى مى‌روند نيّت وقوف نكنند، ولى براى حفظ ظاهر مى‌توانند لباس احرامى (بدون نيّت) بپوشند و در بازگشت از عرفات تجديد عمره لازم نيست.

46. زوّار خانه خدا مخيّرند نماز خود را در مسجدالحرام و مسجدالنبی، بلكه در همه شهر مکه و مدينه، تمام يا قصر بخوانند و نماز تمام افضل است و فرقى ميان مکه و مدينه قديم و جديد نيست. 47. مسافر مى‌تواند براى گرفتن حاجت سه روز در مدينه روزه مستحبی بگيرد؛ (هرچند قصد ده روز نكند) و احتياط لازم آن است كه روزهاى چهارشنبه و پنج‌شنبه و جمعه را انتخاب كند و مى‌تواند در اين سه روز معتكف شود.48. كسانى كه پيش از رفتن به عرفات قصد ده روز در مکه كرده‌اند و نیّت نداشته‌اند قبل از ده روز از مکه خارج شوند، هنگامی‌که به عرفات و مشعر و منى مى‌روند نمازشان در انجام‌ تمام است و اين مسافت گرچه درگذشته به‌اندازه چهار فرسخ بوده، ولى امروز به سبب توسعه مکه كمتر شده و مسافت قصر نيست.49. حجاج محترمى كه در مکه مکرمه قصد اقامه ده‌روزه مى‌كنند، نبايد در اين ايّام از حدّ ترخّص خارج شوند؛ ولى مى‌توانند براى يكى دو ساعت به عرفات بروند و بازگردند.

43. احتياط واجب آن است افرادى كه حج نيابتى انجام مى‌دهند و سال اوّل آن‌هاست بعد از اتمام حج، عمره مفرده‌اى (با طواف نساء) براى خود بجا آورند. 44. احتياط مستحب آن است افراد معذور كه ناچارند بعضى از اعمال حج را ترك كنند نايب و اجير نشوند؛ ولى عذرهايى كه براى افراد در سفر حج پيدا مى‌شود، مانند تيمّم، جبيره و نرسيدن به بعضى از وقوف‌های اختيارى و امثال آن، مانع از عمل نايب نخواهد شد؛ بلكه مطابق دستور عمل مى‌كند و حج نيابتى او صحيح است. همچنين اگر براثر ضيق وقت مجبور به عدول از حج تمتّع به حج اِفراد شود. ولى كسانى كه براثر بی‌سوادی يا کم‌سوادی قادر بر اصلاح حمد و سوره خود نيستند، نيابت قبول نكنند؛ هرچند حجشان براى خودشان در صورت ناچارى صحيح است. 45. نايب و اجير بايد اعمال حج را مطابق اجتهاد يا تقليد خودش بجا آورد، نه اجتهاد يا تقليد شخصى كه براى او نيابت مى‌كند.

37. نمازخواندن با اهل سنّت و شركت در جماعات آن‌ها در ايّام حج و مانند آن، براى حفظ وحدت مسلمين از مستحبات مؤكّد و موجب تقويت صفوف در برابر دشمنان است و در روايات معصومين تأكيدات فراونى درباره آن شده است و چنين نمازى كفايت از نماز واجب مى‌كند و اعاده آن لازم نيست. 38. حاجيان شيعه و پيروان مكتب اهل‌بیت: نبايد در ايّام حج و مانند آن، نماز جماعت جداگانه به‌طور گروهى در کاروان‌ها يا مسجدالحرام يا مسجدالنبی، تشكيل بدهند و چنين نماز جماعتى خالى از اشكال نيست، مگر این‌که نماز چندنفری باشد.39. حجاج محترم مى‌توانند در مسئله وقت نماز و مانند آن از آن‌ها پيروى نمايند و با آن‌ها نماز بخوانند و براى سجده اگر بتوانند، روى سنگ‌های كف مسجد سجده نمايند (زيرا سجده بر تمام آن سنگ‌ها جايز است) و اگر نتوانند، روى فرش سجده مى‌كنند و لازم نيست دست‌بسته نماز بخوانند، يا بعد از حمد آمين بگويند. 40. استفاده از بادبزن، يا حصيرهاى بدون نخ، يا حصيرهاى معمولى كه نخ نازكى دارد، براى سجده كردن در همه حال جايز است و لزومى ندارد از مهر استفاده شود كه مخالفان به خاطر تبليغات نادرست روى آن حسّاسيّت دارند. بلكه استفاده از مهر در بعضى از مواقع ـ كه باعث بدبينى و اعتراض مى‌شود ـ اشكال دارد.41. زوّار عزيز خانه خدا در مورد هلال ماه ذی‌الحجه مى‌توانند از آن‌ها پيروى كنند و كسانى كه به هنگام افطار روزه در مسجدالحرام يا ساير مساجد آنان حضور دارند، هرگاه به آن‌ها اصرار بر افطار كنند، مانعى ندارد هم‌زمان با آن‌ها افطار نمايند و روزه آن‌ها صحيح است. 42. زوّار خانه خدا بايد از تمام‌کارهایی كه موجب وهن مذهب است اجتناب ورزند؛ مانند:الف) بازگشت از مسجدالحرام و مسجدالنبی و صفوف جماعت، هنگام اذان يا نزديك اذان.ب) پرداختن به خریدوفروش در بازارها و خیابان‌ها، يا بازگشتن با اجناس خریداری‌شده به سمت کاروان‌ها در چنان ساعاتى؛ بلكه اين كارها را كنار بگذارند و به جماعت بپيوندند. ج) اجتماع پشت ديوار بقيع براى زيارت قبور معصومين: هنگام نماز جماعت. د) پوشيدن لباس‌های نامناسب كه مايه وهن در انظار عموم است. هـ ) برخورد خشونت‌آميز در سخن يا رفتار با ساير زوّار خانه خدا، يا ساكنان مکه و مدينه. خلاصه پيروان مكتب اهل‌البيت: بايد چنان رفتار كنند كه همه احساس نمايند آن‌ها به بركت پيروى از اهل‌بیت: از تربيت بالايى برخوردارند و هیچ‌گونه بهانه‌اى به دست مخالفان ندهند كه اين كار اجر و ثواب حج آن‌ها را انشاء الله مضاعف مى‌سازد.

28. قربانى كردن در هر يك از قربانگاه‌های موجود جايز است، هرچند خارج از محدوده منى است؛ مشروط بر این‌که گوشت‌ها تلف نشود. 29. بهتر است قربانى را روز عيد ذبح كنند؛ ولى تأخیر آن تا روز سيزدهم نيز جايز است. 30. لازم نيست ذابح شيعه باشد؛ بلكه هر مسلمانى كه ذبيحه او پاك و حلال است مى‌تواند ذبح كند. 31. سربریدن و ذبح حيوانات، براى قربانى يا غير آن، با چاقوهاى استيل و فلزات ديگر، اشكالى ندارد. 32. قربانى را مى‌توان شخصاً ذبح نمود، يا به شخص ديگرى كه به او اطمينان دارد نيابت داد. خواه مدير كاروان باشد، يا اعضاى بعثه حج، يا بعضى از دوستان (معيار اطمينان داشتن به كار نايب است)؛ و لازم نيست وكيل نام صاحب قربانى را بداند، همين اندازه كه نيّت او را كند كافى است، هرچند بردن نام او به هنگام ذبح بهتر است و اگر كسى بدون گرفتن وكالت از طرف ديگرى قربانى كند صحيح نيست.33. مسلمانان بايد كارى كنند كه گوشت‌های قربانى از بين نرود و مجبور به سوزاندن و دفن كردن آن نباشند؛ زيرا اين كار اسراف و حرام است و ادلّه قربانى شامل آن نمى‌شود و چنانچه مستحقّينى در منى يافت نشوند، لازم است آن را به ساير بلاد اسلامى ببرند و به فقرا و مؤمنان بدهند و يا پول آن را كنار بگذارند و هنگام بازگشت در محل خود قربانى كنند و يا با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ و هر يك از این‌ها كافى است. 34. تا انجام‌ كه ممكن است بايد قربانى را در قربانگاه‌های موجود انجام داد و از تلف شدن گوشت آن جلوگيرى كرد؛ امّا اگر بعد از تلاش و كوشش، يقين پيدا كند كه راهى براى استفاده از گوشت قربانى نيست و حتماً ضايع مى‌شود، بايد از قربانى در انجام‌ صرف‌نظر كند و پول آن را كنار بگذارد و هنگام بازگشت در محل خود قربانى نمايد. البتّه در ماه ذی‌الحجه همان سال و اگر ممكن نشد در ماه ذی‌الحجه سال آينده قربانى مى‌كند و می‌تواند به‌وسیله تلفن با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ ولى اين كار واجب نيست.35. در وضعیت فعلى كه مسئولین حج مى‌گويند گوشت قربانى در دستگاه‌هاى مجهّز نگهدارى و سپس به دست نيازمندان مى‌رسد (ولى تمام قربانى‌ها در خارج از منى صورت مى‌گيرد) حجاج محترم مخيّرند انجام‌ قربانى كنند يا پول قربانى را كنار گذاشته و بقيه اعمال را به‌جا آورده و پس از بازگشت در ماه ذی‌الحجه در وطنشان قربانى كنند. 36. استفاده از وسايل ماشينى براى ذبح حيوانات مانعى ندارد، ولى شرايط ذبح شرعى مانند روبه‌قبله بودن و بسم‌الله گفتن و غير آن بايد رعايت شود.

26. لازم نيست سنگ‌ها به ستون و ديواره جمره اصابت كند، بلكه كافى است در حوضچه اطراف بيفتد؛ زيرا جمره همان محل اجتماع سنگ‌هاست.27. رمى جمرات از طبقات بالا مانعى ندارد و كسانى كه در روز نمى‌توانند رمى كنند، مى‌توانند شب قبل يا بعدازآن رمى نمايند.

23. سعى صفا و مروه در طبقه بالا جايز نيست؛ مگر این‌که ازدحام به‌قدری زياد باشد كه سعى در طبقه پايين مشقّت شديد داشته باشد.24. هنگام سعى صفا و مروه كافى است مقدارى از سربالايى صفا و مروه را طى كند و لازم نيست به قسمت لخت كوه برسد و پاى خود را به آن بچسباند. زيرا سربالايى مفروش در صفا و مروه جزء كوه است وسعى در زيرزمين صفا و مروه اشكالى ندارد. 25. نشستن در حال سعى، براى رفع خستگى و مانند آن به هر مقدار مانعى ندارد؛ خواه در صفا باشد، يا در مروه، يا در ميان آن دو.

14. لازم نيست طواف در فاصله بين مقام ابراهيم و خانه كعبه باشد؛ بلكه در تمام مسجدالحرام طواف جايز است؛ (به‌خصوص هنگام ازدحام جمعیت) ولى در صورت امكان بهتر است از فاصله مزبور تجاوز نكند.15. لازم نيست شانه چپ در تمام حالات محاذى كعبه باشد؛ بلكه همين اندازه كه مطابق معمول همه مردم، خانه كعبه را دور بزند كافى است.16. هرگاه جمعیت طواف كننده به‌قدری زياد باشد كه انسان را با فشار و بدون اختيار به‌پیش ببرد، ضررى براى طواف ندارد و همين اندازه كه از آغاز نيّت مى‌كند كه براى طواف به ميان جمعیت برود كافى است. هرچند مى‌داند فشار جمعیت او را به جلو مى‌برد. 17. طواف در طبقه دوّم مسجدالحرام در مقام ضرورت اشكال ندارد. بنابراين، كسانى كه مجبور هستند ازآنجا طواف كنند طوافشان صحيح است و نايب گرفتن لازم نيست. 18. محل نماز طواف واجب، پشت مقام ابراهيم است؛ ولى اگر ازدحام جمعیت زياد باشد، مى‌توان عقب‌تر نماز خواند. به‌خصوص، در مواقعى كه جمعیت طواف كننده به‌قدری زياد است كه به پشت مقام ابراهيم مى‌رسد، در اين صورت نبايد مزاحم طواف کنندگان شد و اصرار بر خواندن نماز در پشت مقام داشت و كارهايى كه بعضى از عوام انجام مى‌دهند و دست‌ها را زنجير مى‌كنند و مزاحم طواف کنندگان مى‌شوند، صحيح نيست؛ امّا نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجد مى‌توان خواند. 19. خواندن نماز طواف به جماعت اشكال دارد، حتّى به‌عنوان احتياط و افراد بايد حمد و سوره را به‌قدر امكان اصلاح كنند و خودشان بخوانند.20. اگر كسى پس از مراجعه به وطن متوجّه شود طواف يا نماز طواف وى باطل بوده است، ترك محرمات لازم نيست، اگر طواف نساء را درست انجام نداده باشد بايد از رابطه با همسر بپرهيزد تا كسى به نيابت از او طواف نساء به‌جا آورد.21. نشستن در حال طواف واجب، براى رفع خستگى مانعى ندارد؛ ولى احتياط آن است كه موالات عرفى به هم نخورد، يعنى فاصله زياد نشود؛22. بهتر است هنگام ازدحام جمعیت، طواف مستحبی را ترك كرد و محل طواف را براى كسانى كه طواف واجب مى‌كنند آزاد گذاشت.