اين مسأله در روايات اسلامى و تواريخ بازتاب بسيار گسترده‏ اى دارد و از مطالعه آنها به‏ خوبى مى‏ توان به اين حقيقت پى برد كه حكومت اسلامى نبايد از اين مسأله مهم غافل بماند و بايد در دو بخش، فعاليت وسيع و حساب شده‏ اى داشته باشد: 1. از تحرّكات نظامى و سياسى و اقتصادى دشمن كه به نحوى با سرنوشت مسلمانان ارتباط دارد، آگاه باشد. 2. با فعاليت هاى جاسوسى دشمنان كه مى‏ خواهند با عُمّال نفوذى خود، اسرار محرمانه را بربايند، به مقابله برخيزد. 

گاهی در جامعه مواردى پيش مى‏ آيد كه اگر با حسن ظنّ با آن برخورد شود و اقدام به تجسّس نكنند و اسرار نهانى آشكار نشود، خطراتى براى جامعه اسلامى به وجود مى‏ آيد؛ خواه اين خطر، توطئه‏ اى باشد از سوى منافقان داخلى، يا نقشه ‏هاى شومى از سوى دشمنان خارج كه به دست مزدورانشان در داخل انجام مى‏ گيرد. در چنين مواردى بايد حسن ظنّ را كنار گذاشت و با سوء ظن به مسائل نگريست و براى حفظ اهداف مهم تر و والاتر به تجسّس پرداخت.

دینداری امری درونی است و از آنجایی که هیچ کس نمی تواند در امور قلبی اشخاص تصرف کند، مجبور کردن اشخاص به انتخاب و معتقد شدن به هر باوری، امکان ناپذیر است. به همین خاطر مراجع تقلید در ابتدای هر رساله توضیح المسائل می گویند هر کسی باید با تحقیق و عقل و فطرت خود انتخاب کند. البته چون انتخاب دین و اعتقاد یافتن به یک آیین و شریعت نیازمند رسیدن به درجه خاصی از رشد فکری و عقلی است، این کار مهم از کودکان نابالغ ساخته نیست. بنابراين ممکن است انسان تا سنينی كه هنوز به استقلال عقلی ورشد فكری نرسيده، در یقین خود به مسائل دينی از راهنمایی ها و آگاهی های دینی که والدين یا مربیانش به او می دهند، متأثر باشد و مراجع عظام نیز این نوع یقین را که از گفته دیگران به دست می آید در مسلمان بودن کافی می دانند.

امام علی (ع) در بخشی از نامه خود به مالک اشتر می نویسد: «بدان هيچ وسيله اى براى جلب اعتماد والى به وفادارىِ رعيت بهتر از احسان به آنها و سبک كردن هزينه ها بر آنان و عدم اجبارشان به كارى كه وظيفه ندارند نيست، بنابراين در اين راه آن قدر بكوش تا به وفادارى رعايا درباره خود خوش بين شوى، زيرا اين خوش بينى خستگى و رنج فراوانى را از تو دور مى سازد، و سزاوارترين كسى كه مى تواند مورد حسن ظنّ تو قرار گيرد آن كس است كه تو بهتر به او خدمت كرده اى، و به عكس آن كس كه مورد بدرفتارى تو واقع شده است سزاوارترين كسى است كه بايد به او بدبين باشى».

بى شك كنترل مكالمات تلفنى اشخاص و تجسّس در محتواى آنها جهت آگاهى بر اسرار مردم، يكى از مصاديق روشن آيه شريفه سوره حجرات، دائر بر حرام بودن‏ «تجسّس» است، و روايات اسلامى نيز آن را شامل مى‏ شود.

بنابراين تجسّس در كار مسلمانان حرام است، ولى حفظ نفوس و نظام جامعه اسلامى و در هم شكستن توطئه دشمنان از آن مهم تر مى‏ باشد. بنابراين در جايى كه بيم به خطر افتادن اين گونه امور مى‏ رود مسأله استراق سمع و تجسّس براى پيشگيرى از اين گونه خطرات، مجاز مى‏ شود.

اگر حاكم شرع يقين يا ظنّ قوى دارد كه نزد او اطلاعات بسيار مهمى است كه در سرنوشت كشور اسلام و مسلمين دخالت دارد، در چنين حالى مى‏ توان او را تحت فشار قرار داد؛ ولى فشارهايى كه ضدّ انسانى نباشد. معلوم است اين گونه فشارها در اين گونه موارد نه بر خلاف عقل است و نه برخلاف‏ شرع؛ چرا كه اهميّت مسأله در حدّى است كه اين مقدار فشار را تجويز مى‏ كند. به تعبير ديگر قانون «اهمّ و مهمّ» و «تزاحم واجبات و محرمات» اين فشار و مانند آن را در اين گونه مسائل مجاز مى‏ شمرد.

ولی نبايد فراموش كرد که اين يك استثناء است و جز در موارد «ضرورت»، آن هم با رعايت جهات‏ انسانى در كَمّ و كُيف آن، نبايد مورد استفاده قرار گيرد. هرگز نبايد با اين بهانه اجازه داد كه از اين قانون سوء استفاده شود و افراد متهم را تحت فشارهاى شديد و شكنجه‏ هاى طاقت فرسا قرار دهند و يا با كمترين سوء ظن استفاده از اين استثنا را براى خود مباح شمرند.

«انطوخيوس» در سال 161 قبل از ميلاد حمله سختى به اورشليم كرد. در پى آن، تمام نسخه‌هاى كتب مقدس را در هرجا مى‌يافت مى‌سوزاند. او به جارچى سپرد جار بزند: هركس نسخه‌اى از كتب مقدس نزد اوست يا مراسم شريعت را به‌ جا آورد كشته خواهد شد. او هر ماهه [در تمام شهر] به تفتيش مى‌پرداخت و هركس را كه نسخه‌اى از كتاب مقدس داشت يا مشغول انجام مراسم مذهبى بود مى‌كشت. اين حادثه سه سال و شش ماه به‌طول انجاميد. «جان ملنركاتلك» می‌گوید: «همه اهل‌علم اتفاق نظر دارند بر اينكه نسخه‌هاى تورات و عهد قديم به دست لشكريان بخت‌نصر نابود شده است و منقولات صحيح آن كه بعدها توسط عزرا گردآورى شد نيز در حادثه انطوخيوس محو شده است».

ماجرای «انجيل» يا «انجيل‌هاى چهارگانه» يا بيشتر ـ كه هريك منتسب به وحى آسمانى مى‌باشد و در عين حال باهم اختلاف و تناقضات فراوانى دارند ـ روشن‌تر از سرنوشت کتب عهد قديم و تورات نيست. «عهد جديد» حاوى 27 كتاب و نامه است كه اناجيل چهارگانه معروف از آن‌جمله است. اين اناجيل را كه به ترتيب، «متّى»، «مرقس»، «لوقا» و «يوحنّا» نگاشته‌اند، مدتى پس از عروج حضرت مسيح(ع) نوشته شده است. درباره هويت اين چهار تن و تاريخ نگارش اناجيل آنان و زبان آنها سخن بسيار است. انجيل ـ كه تعريب واژاگان يونانى اونگليون (زبان اصلى اناجيل) است ـ به معناى بشارت و تعليم مى‌باشد.

آنچه مسلم است اين است كه كتاب اصلى و انجيلى كه بر حضر ت مسيح(ع) نازل شد در دسترس نيست و آنچه باقى مانده است شرح‌حال‌ها و پاره‌اى تعليمات دينى است كه از سخنان پيامبران برگرفته شده و در ضمن يادكرد حوادث تاريخى ذكر شده. اساسا اناجيل چهارگانه معروف، بى‌ترديد براى ثبت تاريخ حيات عيسى مسيح(ع) و سيره اخلاقى ايشان تا هنگام عروج، نوشته شد و هيچ‌يك از گردآورندگان آن مدعى نيستند كه انجيل‌شان همان كتابى است كه خداوند بر عیسی(ع) نازل كرده است.

اولا: هر جامعه ای باید نسبت به حفظ جان رهبر و مسئول خود حساس باشد و این یک امر معقول و معمول است و امری در جهت حفظ منافع همه است نه یک فرد تا خود خواهی باشد؛ حفاظت از رهبران هر جامعه که با مدیریت آنها بیشترین نفع را برای آن جامعه جلب و بیشترین ضرر را از آن دفع می کنند امری پذیرفته شده در عرف و عقلای جوامع است.
ثانیا: بیان آیه توبیخی است؛ با توجه به آیات گذشته این آیه در صدد توبیخ کسانی است که با عدم شرکت در جهاد از دستور پیامبر سرپیچی کردند؛ این آیه در حقیقت از تعلل احتمالی مسلمانان در دفاع از جان رسول الله(ص) گلایه می کند.
ثالثا: اهمیت نجات جان پیامبر با توجه به شؤون مختلف معنوی و اجتماعی ایشان به عنوان نجات دهنده آحاد آن جامعه و حفظ آیین و امت و ضمانت بقای شعله هدایت، قابل توجه است؛ با توجه به این شؤون حیاتی حفظ جان پیامبر حفظ دین و آیین و امت است.