درباره حلم و غضب و برکات و خطرات هر کدام، معارفی بصیرت افزا در آیات قرآن وجود دارد. به عنوان نمونه آیه ۳۷ سوره شوری درباره اوصاف گروهی از مؤمنان می گوید: «وَ الَّذينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ؛ همان كسانى كه از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب مى ورزند، و هنگامى كه خشمگين شوند عفو مى كنند».

در اینجا این نکته مورد اشاره قرار می گیرد که مؤمنان هنگامى كه آتش غضب در درون شان شعله ور مى شود خود را كنترل مى كنند و دست به انواع گناهان و جنايات آلوده نمى سازند. ذكر اين صفت بعد از مسأله اجتناب از گناهان بزرگ و اعمال زشت، شايد به اين جهت است كه سرچشمه بسيارى از گناهان، حالت غضب است كه زمام نفس را از دست عقل بيرون مى برد و آزادانه به هر سو مى تازد.

جالب اينكه نمى فرمايد آنها غضب نمى كنند. چراكه خشم و غضب به هنگام بروز ناملايمات سخت، طبيعى هر انسانى است. مهم آن است كه آنها بر غضب خويش مسلّط اند و هرگز زير سلطه غضب قرار نمى گيرند.

از مجموع آيات مورد بحث اهميّت فضيلت اخلاقى «حلم و بردبارى» و خطرات رذيله «خشم و غضب» به خوبى آشكار مى شود.

اولا حکم بیان شده فقط مخصوص به زنانی است که در قبال وظایف زناشویی خود کوتاهی و از تمکین به آن سرکشی و طغیان می کنند و شامل تمامی زنان نمی گردد. ثانیا جواز چنین برخوردی با زن بعد از آن است که ابتدا مرد همسرش را موعظه کند و در مرحله دوم از او دوری کند. بنابراین اگر زن در یکی از همان دو مرحله اول از سرکشی خود دست بردارد، همسرش حق تعدی و دست درازی به او را ندارد. ثالثا جواز چنین برخوردی بنابر برخی روایات و سخنان فقها باید بسیار ملایم باشد؛ یعنی اگر موجب کبودی یا آسیب شود، زن حق قصاص دارد. رابعا توسل به خشونت و زور برای اجبار شخص به انجام وظایفش در همه نظام های حقوقی دنیا امری مشروع است. خامسا مردان نیز اگر از ادای وظایف خود در قبال همسران خویش کوتاهی کنند، زنان حق دارند با توسل به زور - که معمولا به خاطر ضعف آنها با مراجعه به حاکم شرع اعمال می شود - آنها را مجبور به ادای مسئولیت‌های شان بکنند و تبعیضی در این بین علیه زنان وجود ندارد.

ممكن است گفته شود انسان در حال تنگدستى چگونه می ‏تواند انفاق كند؟ پاسخ اين است كه اولًا افراد تنگدست به مقدار توانايى می ‏توانند در راه كمك به ديگران انفاق كنند و ثانياً انفاق منحصر به مال و ثروت نيست؛ بلكه هر گونه موهبت خدادادى را شامل می شود خواه مال و ثروت باشد يا علم و دانش يا مواهب ديگر. به اين ترتيب، خداوند می خواهد روح گذشت و فداكارى و سخاوت را حتّى در نفوس مستمندان جاى دهد تا از رذائل اخلاقىِ فراوانى كه از «بخل» سرچشمه می گيرد بركنار بمانند.

اثر مهم «انتظار» حل نشدن در مفاسد محيط، و عدم تسليم در برابر آلودگي هاست؛ زیرا هنگامى كه فساد فراگير مى شود، و جمع كثيرى را به آلودگى مى كشاند، افراد پاك در يك بن بست سخت روانى قرار مى گيرند، بن بستى كه از يأس از اصلاحات سرچشمه مى گيرد. گمان مى كنند، كار از كار گذشته، و تلاش براى پاك نگهداشتن خويش بيهوده است، اين نوميدى و يأس ممكن است آنها را تدريجا به سوى فساد و همرنگى با محيط بكشاند. از این رو تنها امید به اصلاح نهایی مى تواند آنان را به مقاومت و خويشتندارى دعوت كرده و نگذارد در محيط فاسد حل شوند.

اینکه آدمی مشمول شفاعت و درک ثواب عزاداری امام حسین(ع) باشد، شرایط و ضوابطی دارد که مهم ترین آنها رعایت «تقوای الهی» است. یعنی حدود الهی را که چیزی جز «انجام واجبات و ترک محرمات» نیست، رعایت کند. هیچ عمل مستحبی ولو دارای ثواب زیاد، نمی تواند خسران ترک واجب یا ارتکاب حرام را جبران کند؛ به خصوص اگر در این بین «حق الناس» ضایع شود.
اصولا ثواب هاى‏ عظيم و پاداش‏هاى فوق العاده ای که در احادیث برای عزاداری امام حسین(ع) بیان شده، از آن كسانى است كه عارف به حق ایشان باشند و بدانند آن حضرت براى چه هدفى قيام كرد و در چه راهى شربت شهادت نوشيد و در مسير اهداف آن بزرگوار قرار گيرند.
ضمن اینکه «مداومت» بر گناه به امید واهی جبران آن در عزاداری و امید واهی به شفاعت، بعداز مدتی ممکن است «توفیق عزاداری» را نیز از او سلب کند. بسیاری از گناهان انسان را از جاده مستقیم الهی خارج می سازند و به کوره راه های كفر و عناد با اهل بیت(ع) می کشانند.

دقت در این آیات نشان می دهد که این تعابیر مربوط به «ترک اولی» هایی هستند که از سوی پیامبرانی چون داود(ع)، سلیمان(ع) و نوح(ع) سر زده است که به هیچ وچه به معنای معصیت نیست. ترک اولی داود(ع) این بود که در قضاوت بین دو شخص عجله کرد و با شنیدن صحبت های یک طرف دعوا، اقدام به صدور حکم کرد. ترک اولی داود(ع) نیز آن بود که بدون اینکه «إن شاء الله» بگوید، با خود اندیشید که حتما صاحب فرزندانی برومند برای نیل به اهدافش خواهد شد. درباره نوح(ع) هم باید گفت ترک اولی از این جهت راجع به آن حضرت مصداق می یابد که هنگام درگرفتن طوفان، بدون اطلاع از باورهای کفرآمیز فرزند خود، از خداوند متعال طلب نجات او را کرد. دستور الهی به استغفار پیامبر اسلام نیز نوعی درس و سرمشق برای همه مسلمانان و مومنان جهت اجتناب از غرور و ایمان به وعده های الهی و موارد دیگر بوده و هیچ منافاتی با موضوع عصمت انبیاء ندارد.

«عفو و گذشت» آثار شگفت انگیز مادی و معنوی فراوانی دارد. این کار، دشمنی را به دوستی بدل مى سازد به ویژه زمانى كه بدی با خوبی پاسخ داده شود و با کاستن از دشمنی ها سبب بقاء حكومتها می شود. پیامبر(ص) می فرماید: «عفو پادشاهان سبب بقاء حكومت است». علاوه بر اینکه سدی در برابر كينه ورزی و خشونت بوده و سبب عزت، آبرو، سلامت روح و طول عمر می باشد. پیامبر(ص) می فرماید: «كسى كه عفوش افزون گردد، عمرش طولانى مى شود». امام على(ع) می فرماید: «عفو و گذشت به هنگام قدرت، سپرى در برابر عذاب الهی است». و ... .

اولین راهکار درمان رذيله انتقام جويى و رسیدن به فضيلت عفو و گذشت، تفكر درباره پيامدهاى اين دو صفت می باشد. انسان با مشاهده برکات عفو و گذشت در دنيا و آخرت و مقایسه آن با آثار و خطرات انتقام جویی براى جان، مال، آبرو و بنیان زندگى خویش، به يقين عفو و گذشت را بر انتقام جويى ترجيح می دهد. و این فضیلت آرام آرام به ملكه اخلاقى او تبدیل می شود. از سویی با شناخت ريشه هاى انتقام جويى و تلاش برای نابودی آنها، انتقام جويى، جاى خود را به عفو و گذشت خواهد داد.

امام علی(ع) درباره گذشت از خطاهای مردم به مالك اشتر می فرمايد: «[و بدان] از مردم لغزش هايی سر مى زند و مشكلاتى به آنها دست مى دهد [كه آنها را از انجام وظيفه باز مى دارد] و به دست آنان از روى عمد يا خطا، كارهاى [خلافى] ظاهر مى شود [در اين گونه موارد] از گذشت خود آن قدر به آنها عطا كن كه دوست دارى خداوند از عفوش به تو عطا كند؛ زيرا تو فوق آنها هستى و پيشوايت فوق توست و خداوند فوق كسى است كه تو را زمامدار آنها قرار داده و تدبير امور آنها را از تو خواسته و به وسيله آنان تو را آزمايش مى كند».

«اعراف» به سرزمین بلند و مرتفعی گفته مي شود که به اطراف خود اشراف دارد و یا به تپه های بین بهشت و جهنّم اطلاق می شود كه مشرف بر هر دوي آنها است و دو گروه در آن وجود دارند كه به آنها «اصحاب اعراف» گفته مي شود: 1. افراد متحیر و ضعیف الایمانی که به خاطر اعمال و رفتار خود نه مستحقّ بهشت هستند و نه مستحقّ جهنّم. 2. گروهى كه نقش نظارتى دارند و سعى در نجات افراد متحيّر و سرگردان دارند، اين گروه تلاش مى كنند كه از طريق شفاعت، گروه اوّل را نجات داده و راهى بهشت كنند؛ و منظور از این گروه دوم در روایات، «ائمه اطهار(ع)» است.